Kriz dinamiği çalışmaya başladı: Büyük balık küçük balığı yutuyor

Pandeminin ilk aylarında dağıtılan borçların ilk taksitlerinin geldiği, döviz kurunun rekor kırdığı kasım ayı küçük işletmeler için kabusa döndü. Kasımda 10 ve daha az personeli olan işletmelerdeki çalışan sayısı 181 bin azaldı, 50 ve daha fazla personeli olan işletmelerde 161 bin arttı.

Ozan GÜNDOĞDU

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) önceki gün Türkiye’de koronavirüs vaka sayılarının hızla arttığı ve yeni önlemlerin açıklandığı kasım ayına ilişkin işgücü istatistiklerini yayımladı. İstihdamda pandemiyle hızlanan ancak yaz aylarında kısmen telafi edilen kayıplar yılın son çeyreğinde tekrar yaşanmaya başladı.

Kasım ayında istihdam edilenlerin sayısı ekim ayına göre 260 bin azalarak 27 milyon 447 bine geriledi.

Ancak verilerin detaylarında başka bir gerçek de su yüzüne çıkıyor. Bilindiği üzere Türkiye’de istihdamı oluşturan şirketler büyük ölçüde mikro büyüklükteki işletmeler. Bu işletmelerin mali durumları, büyük ölçeklilere göre çok daha kırılgan. Ekonomik durgunluğa karşı bu işletmelere gelir değil de kredi desteği sunularak pandeminin ilk aylarında yaşamaları sağlansa da yılın son çeyreğinde hükümetin barutu tükendi ve bu işletmeler kaderleriyle baş başa bırakıldı.

Küçüklerin 4 büyük sorunu

Bilançoları zaten uzun zamandır bozulan mikro ölçekli işletmeler kasımda 4 sorunla yüzleşti;

1- Tüm dünya faizleri düşürürken Türkiye, önceki yanlış politikaların sonucu faizi yükseltmek zorunda kaldı. Eski borçları yapılandırmanın maliyeti arttı.

2- Dolar kuru 8,5 TL’yi görerek tarihi bir rekora imza attı. Üretim maliyetleri fırladı.

3- Vaka sayıları artmaya başladı, yeni önlemler hayata geçirildi.

4- Pandeminin ilk aylarında 6 ay ertelemeli kredilerin vadesi geldi.

Bu sorunlar krize dayanma gücü daha fazla olan büyük ölçekli işletmelerden çok küçüklerin canını yakıyor. Bu durum işgücü verilerinde de kendisini gösteriyor.

TÜİK’in işgücü göstergelerine göre ekim ayında ücretli çalışan sayısı 10 ve daha az olan mikro ölçekli işletmelerde toplam 6 milyon 577 bin personel bulunuyordu. Bu sayı kasım ayında 181 bin azalarak 6 milyon 396 bine geriledi. Bu sayı 2015 yılının Kasım ayında bu işletmelerin çalıştırdığı personel sayısının dahi gerisinde. Detaylar ise grafikte.

Buna karşılık her kriz döneminde olduğu gibi büyük işletmeler için kriz dönemlerinde fırsatlar doğuyor. Krize giren mikro işletmeler orta boy işletmeler tarafından, orta boy işletmeler ise büyük boy işletmeler tarafından satın alıyor.

TÜİK verilerinde 50 ve daha fazla çalışanı olan işletmelerde ekim ayında 7 milyon 838 bin çalışan olduğu kaydedilmişti. Bu sayı kasım ayında 161 bin kişi artarak 7 milyon 999 bine yükseldi. Dahası, bu sayıda ölçüm tarihi boyunca daha fazlası görülmemişti. 50 ve daha fazla çalışanı olan işletmeler istihdamın sert şekilde azaldığı böyle bir dönemde istihdam rekoru kırdı.